Trong những tuần qua, tỉnh Đắk Lắk liên tục hứng chịu mưa lớn và ngập úng trên diện rộng, nhiều vườn sầu riêng, hồ tiêu và cà phê bị nước bao phủ 0,5–2m trong nhiều ngày. Hàng trăm hecta cây ăn trái và cây công nghiệp bị thiệt hại nặng nề, bộ rễ bị tổn thương nghiêm trọng, đất ẩm kéo dài, môi trường thiếu oxy. Đây chính là “mồi lửa” khiến sâu bệnh bật dậy mạnh chỉ sau 5–10 ngày khi nước rút. Bài viết này giúp bà con hiểu rõ những dịch hại dễ bùng phát trên cây trồng sau mưa lũ ở Đắk Lắk, đồng thời đưa ra các biện pháp xử lý kịp thời để giảm thiểu rủi ro mất năng suất.
Nội dung bài viết
1. Vì sao sau mưa lũ, sâu bệnh bùng phát nhanh trên cây sầu riêng, hồ tiêu, cà phê ở Đắk Lắk?
Sau ngập úng, bộ rễ của cây bị thiếu oxy, thối mô và mất khả năng hấp thu dinh dưỡng. Tình trạng này khiến cây suy yếu nghiêm trọng và tạo điều kiện tuyệt đối thuận lợi cho nhiều nhóm dịch hại.
Đất ẩm bão hòa – môi trường lý tưởng cho rệp sáp và nấm bệnh
Rệp sáp thường ẩn trong tán lá và kẹt thân, khi ẩm độ cao kéo dài sẽ lan nhanh xuống gốc và rễ. Nấm Phytophthora, Pythium, Fusarium cũng bùng phát mạnh khi rễ bị tổn thương do ngập.
Tuyến trùng tăng mạnh khi đất khô trở lại
Ngay sau khi nước rút, tuyến trùng bắt đầu hoạt động mạnh, tấn công rễ non đang phục hồi.
Mầm bệnh tồn tại trong lớp bùn và tàn dư thực vật sau lũ
Nước lũ mang theo bùn đất, cặn rác, vi sinh vật gây hại… bám vào thân – gốc – tán cây. Đây là nguồn lây nhiễm trực tiếp khi cây bước vào giai đoạn phục hồi.
Tất cả những yếu tố này khiến sâu bệnh “trỗi dậy” rất nhanh, đặc biệt trên ba nhóm cây chủ lực: sầu riêng, hồ tiêu và cà phê.
2. Những dịch hại nguy cơ cao ảnh hưởng đến cây trồng sau mưa lũ ở Đắk Lắk
2.1. Rệp sáp (hại thân – lá – rễ)
Rệp sáp phát triển nhanh sau mưa do độ ẩm cao và vườn rậm rạp.
- Trên sầu riêng: rệp bám thân, cuống lá, trái non → gây suy cây nhanh.
- Trên hồ tiêu: rệp sáp hại rễ là tác nhân chính dẫn đến vàng lá – chậm phát triển.
- Trên cà phê: rệp sáp hại rễ làm cây suy mạnh, kém phục hồi.
2.2. Nấm gây bệnh thối rễ: Phytophthora – Fusarium – Pythium
Đây là nhóm gây thiệt hại nặng nhất:
- Sầu riêng: nguy cơ chết nhanh – chết chậm.
- Hồ tiêu: thối gốc, thối cổ rễ, chết dây hàng loạt.
- Cà phê: nấm làm thối rễ cám, vàng lá sinh lý kéo dài.
2.3. Tuyến trùng Meloidogyne – Radopholus – Pratylenchus
Sau khi đất bắt đầu ráo nước, tuyến trùng tấn công rễ non đang phục hồi.
Biểu hiện: rễ u sưng, rễ đen, cây còi cọc, lá cong vàng.
XEM THÊM: Cách cứu lúa sau mưa bão ngập úng
3. Hướng dẫn xử lý & phòng trừ sâu bệnh sau ngập lụt
Các biện pháp dưới đây được tổng hợp với mục tiêu giúp cây vượt qua giai đoạn nguy hiểm 2–4 tuần sau lũ, phục hồi nhanh và hạn chế mất trắng.
3.1. Xử lý ngay sau khi nước rút
- Vệ sinh bùn đất bám quanh gốc, tránh xới sâu gây tổn thương rễ.
- Phun rửa tán cây bằng nước sạch để giảm mầm bệnh.
- Tỉa bớt cành rậm tạo thông thoáng, giảm nơi trú ẩn của rệp sáp và nấm bệnh.
- Tạo lại rãnh thoát nước quanh vườn để tránh đọng nước tái phát.
3.2. Phục hồi bộ rễ trước khi dùng thuốc
- Sử dụng humic, amino acid, vi lượng Ca – Bo để kích thích rễ mới.
- Bổ sung phân hữu cơ hoai mục hoặc chế phẩm vi sinh để cải thiện hệ đất.
- Không dùng phân đạm và không bón NPK trong ít nhất 10-15 ngày đầu vì cây chưa thể hấp thu.
3.3. Phòng – trị rệp sáp hiệu quả
- Dùng dầu khoáng hoặc hoạt chất sinh học từ thảo mộc để phun lên toàn tán.
- Nếu có rệp sáp hại rễ, cần kết hợp tưới gốc bằng thuốc chuyên trị (ưu tiên sinh học).
- Không pha đặc, vì cây đang yếu sẽ dễ cháy lá.
3.4. Quản lý nấm hại rễ
- Dùng thuốc chuyên trị thối rễ: Phosphonate, Metalaxyl, Fosetyl.
- Kết hợp với Trichoderma tưới gốc để kiểm soát nấm và phục hồi đất.
- Tưới vào vùng rễ, không phun tán lá.
- Lặp lại 15–20 ngày/lần trong giai đoạn nguy cơ cao.
XEM THÊM: 7 sai lầm thường gặp khi thay đổi giống cây trồng
3.5. Kiểm soát tuyến trùng
- Sử dụng các chế phẩm sinh học chứa nấm Paecilomyces, Metarhizium hoặc vi khuẩn có lợi.
- Hạn chế dùng thuốc hóa học mạnh vì cây sau ngập rất dễ sốc.
3.6. Áp dụng IPM – quản lý dịch hại tổng hợp
Đây là phương pháp quan trọng nhất để khống chế sâu bệnh sau ngập lụt:
- Thoát nước tốt – vệ sinh vườn thường xuyên.
- Giữ ẩm hợp lý, tránh tưới quá nhiều khi đất chưa phục hồi.
- Kết hợp bẫy bả, hạn chế thuốc hóa học để bảo vệ thiên địch.
- Theo dõi dự báo thời tiết và bản tin sâu bệnh để xử lý đúng thời điểm.
4. Khuyến cáo riêng cho từng cây trồng chủ lực ở Đắk Lắk
Sầu riêng
- Nhạy cảm nhất với ngập → cần xử lý nấm rễ sớm.
- Không bón đạm trong 2–3 tuần đầu.
- Theo dõi rệp sáp trên tán và cuống trái.
Hồ tiêu
- Dễ bị thối gốc – chết nhanh sau ngập.
- Rệp sáp hại rễ cần xử lý ngay để tránh chết dây.
Cà phê
- Cần phân biệt vàng lá do ngập và vàng lá do nấm – tuyến trùng.
- Ưu tiên phục hồi rễ trước khi đưa phân NPK.
Mưa lũ kéo dài khiến cây trồng sau mưa lũ ở Đắk Lắk suy yếu nhanh, tạo điều kiện cho rệp sáp, nấm hại rễ và tuyến trùng phát triển mạnh. Giai đoạn 2–4 tuần sau khi nước rút là thời điểm quyết định khả năng phục hồi của vườn cây. Bà con nên ưu tiên các biện pháp phục hồi rễ – cải tạo đất – xử lý nấm rễ – kiểm soát rệp sáp bằng sinh học, kết hợp theo dõi chặt chẽ để tránh dịch lan rộng.
Việc xử lý khoa học, đúng thời điểm sẽ giúp cây phục hồi tốt hơn, giảm thiệt hại sau thiên tai và đảm bảo sản xuất bền vững trong mùa vụ tiếp theo.
