Chuyên gia hướng dẫn: Cách trồng rau, hoa sau mưa lũ

Năm 2025, tình hình mưa lũ tại các tỉnh miền Trung và miền Bắc diễn biến vô cùng phức tạp, gây ngập úng kéo dài, làm thiệt hại nặng nề đến sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là các vùng chuyên canh rau màu và hoa. Sau khi nước rút, bà con nông dân thường phải đối mặt với nhiều khó khăn như: đất bị chua, nhiễm phèn, mặn hoặc bồi lấp bùn cát; nguồn nước tưới ô nhiễm. Do đó, cây trồng dễ mắc bệnh thối rễ, héo rũ rất khó phục hồi.

Để giúp bà con khôi phục sản xuất nhanh, giảm thiểu thiệt hại và đảm bảo an toàn thực phẩm. TS. Phạm Thị Liên khuyến cáo một số biện pháp kỹ thuật trồng rau và hoa phù hợp với điều kiện thực tế sau lũ. Những hướng dẫn dưới đây được phân chia rõ ràng cho vùng miền Trung và vùng miền Bắc, giúp bà con dễ áp dụng và đạt hiệu quả cao nhất trong quá trình khôi phục sản xuất.

Đối với bà con miền Trung, trồng rau sau mưa lũ, ngập lụt đúng cách thế nào?

Đặc điểm, biện pháp xử lý đất trồng và nước tưới sau lũ

Đặc điểm sau lũ ở miền Trung:

• Đất thường nhiễm mặn, phèn nhẹ hoặc bùn cát.
• Nhiệt độ sau lũ thường còn cao, nhưng dễ có mưa tiếp theo.
• Nguồn nước tưới có thể bị nhiễm phèn, mặn hoặc chất hữu cơ phân hủy.

Biện pháp khôi phục đất và nguồn nước:

• Rửa mặn – xả phèn – thoát nước:

+ Khi nước rút, xả rửa ruộng 2–3 lần bằng nước ngọt (mỗi lần cách nhau 2–3 ngày).

+ Sau đó bón vôi bột 100–120 kg/ha, cày xới nhẹ, có thể gieo trồng ngày hoặc phơi ải 7–10 ngày (nếu điều kiện cho phép).

• Bổ sung phân hữu cơ hoai mục + Trichoderma để phục hồi hệ vi sinh vật.
• Bổ sung thêm cho đất Humix acid: nhằm mục đích cải tạo cho đất tơi xốp hơn.
• Nếu ruộng bị bùn dày >10 cm, phải vét bỏ lớp bùn mặt, để đất tơi thoáng.
• Đào rãnh xung quanh ruộng để hạ mực nước ngầm cho đất trồng.

Kỹ thuật trồng, khắc phục cây rau sau lũ:

– Giống rau thích hợp sau lũ:  Ưu tiên các giống rau ngắn ngày, chịu úng và dễ sinh trưởng như: Rau muống, rau dền, mồng tơi, cải ngọt, cải xanh, cải mơ, đậu cô ve ngắn ngày, dưa leo.

– Cách trồng:

• Làm luống cao 25–35 cm, rộng 1,2 m, rãnh sâu 30 cm.
• Bón phân cân đối (giảm ⅓ lượng đạm so với bình thường) tăng cường phân hữu cơ hoai mục hoặc phân hữu cơ vi sinh.

– Phòng bệnh:

Phun phòng nấm hại (Pythium, Phytophthora) bằng chế phẩm sinh học, thuốc trừ sâu bệnh sinh học hoặc thuốc gốc đồng ngay sau 5–7 ngày trồng.

Kỹ thuật trồng và khắc phục cây hoa sau lũ

• Giống hoa: Ưu tiên các giống hoa dễ trồng và chịu nắng nóng như: Hoa họ Cúc,  đồng tiền, dạ yến thảo, hoa mười giờ.
• Kỹ thuật: Đất trồng phối trộn (2 phần đất phù sa + 1 phần tro trấu + 1 phần phân chuồng hoai mục).  Trồng trong chậu hoặc trên luống có thoát nước tốt.
• Chăm sóc: Phun kích rễ (Atonik, Humic) sau trồng 3–5 ngày. Tránh tưới đậm; nên phun sương vào thời điểm sáng sớm hoặc chiều mát.

Lưu ý đặc biệt cho nông dân miền Trung sau khi trồng trọt

Đối với bà con miền Bắc, chi tiết cách phục hồi cây trồng sau mưa lũ

Đặc điểm sau lũ ở miền Bắc:

Sau các đợt mưa lớn và lũ lụt, điều kiện tự nhiên ở miền Bắc có nhiều thay đổi ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất rau màu và hoa. Khác với miền Trung có xu hướng khô nóng nhanh, miền Bắc thường ẩm ướt kéo dài và dễ tái ngập, kèm theo sự biến động mạnh của nhiệt độ. Một số đặc điểm chính như sau:

– Đất phù sa bị rửa trôi dinh dưỡng, ẩm độ cao

Phần lớn các vùng trồng rau và hoa ở miền Bắc nằm trên đất phù sa hoặc đất thịt nhẹ, rất dễ bị rửa trôi lớp dinh dưỡng mặt sau mưa lũ. Lượng bùn, rác, xác hữu cơ lẫn trong nước ngập khiến môi trường đất thiếu oxy, vi sinh vật có ích bị suy giảm mạnh. Khi đất khô, dễ hình thành lớp váng cứng, gây khó cho rễ cây hấp thu nước và dưỡng chất.

Ngoài ra, độ ẩm cao kéo dài (80–90%) khiến đất luôn trong trạng thái ướt, dễ phát sinh nấm bệnh như Fusarium, Pythium, Rhizoctonia, gây héo rũ, thối rễ trên rau và hoa.

– Khí hậu sau lũ thường có rét sớm, sương mù và chênh lệch nhiệt độ lớn

Miền Bắc vào giai đoạn sau lũ (tháng 10–12) thường bắt đầu chuyển mùa sang lạnh, đặc biệt ở trung du và đồng bằng Bắc Bộ. Nhiệt độ ban ngày có thể 25–28°C nhưng ban đêm giảm mạnh xuống 16–18°C, thậm chí 12–14°C ở vùng núi.
Sự chênh lệch nhiệt độ ngày – đêm cao, cộng với sương mù và mưa nhỏ kéo dài, làm tăng nguy cơ sốc nhiệt cho cây non và tạo điều kiện cho bệnh hại như sương mai, thối nhũn, đốm lá, nấm mốc xám. Những điều kiện này khiến rau và hoa sinh trưởng chậm, lá dễ cháy, hoa kém nở.

– Một số vùng trũng, bãi ven sông dễ tái ngập nếu mưa tiếp

Các vùng ven sông Hồng, sông Đuống, sông Thái Bình, sông Mã, sông Cầu, sông Lô… có địa hình thấp nên nước rút chậm. Nếu có thêm mưa trái mùa, đất chưa kịp khô đã tái ngập, làm hư hại cây con mới trồng. Đặc biệt, ở những nơi ruộng bậc thấp, nước ngầm còn cao khiến rễ cây thiếu oxy kéo dài, dẫn đến chết sinh lý hoặc bị nấm Phytophthora tấn công. Bên cạnh đó, lượng bùn lắng trong rãnh, mương gây tắc nghẽn thoát nước, đòi hỏi bà con phải nạo vét sớm và cải tạo hệ thống tiêu úng.

– Nguồn nước và môi trường dễ ô nhiễm

Sau ngập, nguồn nước tưới thường bị nhiễm bẩn do rác, phân gia súc, thuốc BVTV tồn dư từ ruộng lúa và vườn cây ăn quả. Nếu sử dụng ngay cho tưới rau, hoa có thể gây ô nhiễm vi sinh, tăng nguy cơ bệnh hại rễ và lá. Vì vậy, bà con cần lắng lọc nước tưới ít nhất 3–5 ngày sau khi nước rút, hoặc lấy từ ao hồ nước trong, sạch.

– Tác động đến thời vụ và cơ cấu giống

Miền Bắc có thời vụ trồng rau đông – xuân ngắn, nên lũ đến muộn sẽ làm trễ lịch gieo, ảnh hưởng kế hoạch sản xuất. Do đó, việc lựa chọn giống ngắn ngày, chịu rét, phục hồi nhanh là yếu tố quyết định giúp bà con kịp thu hoạch vụ đông trước Tết Nguyên đán.

Xem thêm video: Sau bão lũ, mưa ngập, dùng mẹo này để trồng rau sớm thu hoạch:

Biện pháp khôi phục đất và phòng rét

• Phơi ải đất kỹ 7–10 ngày (nếu có thể), rắc vôi bột 70–90 kg/ha, sau đó trộn phân chuồng hoai + Trichoderma.
• Làm luống cao 30–40 cm, có rãnh thoát nước sâu.
• Dựng nhà lưới hoặc phủ nilon che gió rét với cây non, đặc biệt vùng đồng bằng sông Hồng.

Kỹ thuật trồng, khắc phục cây rau sau lũ

• Giống rau: Sử dụng giống rau thích hợp,  rau chịu lạnh, thời gian sinh trưởng ngắn như: Cải bẹ, cải thảo, su hào, xà lách, hành, rau mùi, rau cần, cải ngọt, dưa chuột…
• Kỹ thuật: Có thể  gieo khi đất mới thoát nước, ráo mặt, độ ẩm 70–80%. Bón phân lót bằng phân hữu cơ hoai + lân; giảm đạm. Dùng màng phủ để giữ nhiệt, hạn chế cỏ dại.
• Phòng bệnh: Theo dõi bệnh héo rũ, sương mai, thối nhũn do ẩm cao. Phun phòng bằng đồng oxyclorua, thuốc trừ sâu bệnh sinh học hoặc chế phẩm sinh học.

Kỹ thuật trồng, khắc phục cây hoa sau lũ

– Giống hoa: Ưu tiên sử dụng các giống hoa chịu lạnh, dễ phục hồi và có sức sinh trưởng mạnh như:  Hoa cúc, lay ơn, ly, thược dược, violet, hoa hồng, đồng tiền, cẩm chướng.

Với cây giống hoặc củ hoa bị ngập trong nước, cần phân loại và xử lý kỹ trước khi trồng lại:

• • Loại bỏ toàn bộ củ bị thối nhũn, mốc trắng hoặc có mùi hôi.
  • Củ hoặc cây còn khỏe ngâm trong dung dịch thuốc trừ nấm sinh học (Trichoderma, Ridomil Gold, Carbendazim) khoảng 15–20 phút, vớt ra để ráo rồi mới trồng.
  • Với cây hoa hồng, cúc, dơn đã trồng trước đó nhưng bị ngập ngắn ngày: nên cắt tỉa bớt cành, lá già, phun kích rễ, giúp cây hồi phục nhanh.

–  Chuẩn bị đất và giá thể trồng

• Sau khi nước rút, bà con không nên trồng ngay khi đất còn ướt, mà cần: Đợi đất ráo mặt (độ ẩm khoảng 60–70%), rồi cày xới nhẹ, rải vôi bột (80–100 kg/ha) để khử chua và diệt nấm bệnh.
• Trộn đất với tro trấu, trấu hun, xơ dừa và phân chuồng hoai mục theo tỷ lệ: 2 phần đất + 1 phần tro trấu + 1 phần phân hữu cơ hoai + 0,5 phần xơ dừa.
• Bổ sung Trichoderma hoặc chế phẩm EM vào giá thể để tái tạo hệ vi sinh vật có lợi, giúp rễ phát triển khỏe.
• Làm luống cao 30–40 cm, rãnh thoát nước sâu, hoặc trồng trong chậu, khay để dễ di chuyển, tránh ngập trở lại.

– Kỹ thuật trồng và chăm sóc sau trồng

• Trồng cây hoặc củ hoa khi đất đã khô bề mặt, không còn đọng nước.
• Khoảng cách trồng tùy loại hoa:
  • Cúc, đồng tiền: 25–30 cm.
  • Ly, lay ơn: 15–20 cm giữa các củ.
  • Thược dược, hồng: 30–40 cm giữa các gốc.

Sau trồng 1–2 ngày, phun kích rễ sinh học như Atonik, Humic, NAA hoặc Seaweed extract để kích thích ra rễ mới.

Tưới nước nhẹ dạng phun sương, ngày 1–2 lần trong 3–5 ngày đầu; tránh tưới đẫm gốc.

Khi cây ra rễ mới, có thể bón thúc nhẹ phân hữu cơ hoai mục hoặc phân bón lá giàu kali, giúp cây cứng, mập và sớm cho hoa.

– Dựng giàn che, lưới chắn và quản lý môi trường

• Miền Bắc sau lũ thường có sương mù, mưa phùn và gió lạnh – dễ làm thối nụ và lá hoa.
• Nên dựng lưới nilon che mưa, chắn gió lạnh hướng Bắc, đặc biệt với hoa cúc, ly, hồng, đồng tiền.
• Duy trì độ ẩm đất khoảng 65–75%, tránh úng rễ nhưng không để khô hạn.
• Nếu trồng trong nhà lưới, nên mở thông gió buổi trưa và chiều để giảm ẩm, hạn chế bệnh sương mai, thối nhũn.

– Phòng trừ sâu bệnh hại hoa sau lũ

• Sau lũ, nguồn nấm và vi khuẩn hại tồn lưu rất cao, cần chủ động phòng ngừa ngay từ đầu:
• Định kỳ 7–10 ngày phun thuốc sinh học hoặc thuốc gốc đồng (ví dụ: Nano Bạc Đồng, Copper Oxychloride, Trichoderma).
• Dùng chế phẩm sinh học phòng nấm rễ thay cho hóa chất để bảo vệ vi sinh vật đất.
• Theo dõi các bệnh phổ biến: Hoa cúc: bệnh phấn trắng, thối gốc, đốm lá. Hoa ly, lay ơn: thối củ, cháy lá. Hoa hồng: sương mai, nấm đen, rệp sáp.
• Khi phát hiện bệnh, loại bỏ ngay cây bệnh nặng, tránh lây lan trong ruộng hoặc nhà màng.

– Một số lưu ý kỹ thuật quan trọng

• Không sử dụng phân tươi hoặc nước thải chưa xử lý để tưới, vì dễ lây nấm bệnh.
• Giữ độ pH đất trong khoảng 6,0–6,8 là tốt nhất cho hoa.
• Tăng cường phun phân bón lá sinh học (rong biển, amino acid) giúp cây phục hồi nhanh, ra nụ đồng đều.
• Với cây hoa lâu năm (như hồng, đồng tiền): nên thay 1/3 lớp đất mặt, kết hợp cắt tỉa và xử lý nấm gốc để cây tái sinh tốt hơn.

Lưu ý đặc biệt cho bà con miền Bắc trồng trọt sau đợt mưa lũ

Kết luận chung

Sau lũ, việc khôi phục sản xuất nông nghiệp không chỉ đơn thuần là trồng lại cây mà còn là quá trình tái tạo đất, nguồn nước và cân bằng sinh thái ruộng vườn. Nếu bà con tuân thủ đúng quy trình kỹ thuật, lựa chọn giống cây phù hợp và áp dụng các biện pháp sinh học an toàn, chỉ sau một thời gian ngắn, đất sẽ phục hồi độ màu mỡ, cây trồng sinh trưởng tốt, cho năng suất và chất lượng cao.

Các địa phương, hợp tác xã Nông nghiệp cần theo dõi chặt chẽ diễn biến thời tiết để kịp thời giúp bà con ứng phó. Sự chủ động, đoàn kết và kiên cường của người nông dân chính là nền tảng vững chắc giúp nông nghiệp miền Trung và miền Bắc sớm ổn định, phục hồi và phát triển bền vững sau thiên tai.